Μια έκθεση παραδοσιακών φορεσιών του Μουσείου Μπενάκη υπο την αιγίδα της Βασίλισσας Φρειδερίκης, αποτέλεσε την αφορμή για αυτό το βιβλίο που κυκλοφόρησε στα 1959-1960 και αναφέρεται γενικά στην ελληνική παραδοσιακή φορεσιά, την τέχνη των ραφτάδων, και σε αρκετές συναφείς παραδοσιακές τέχνες όπως η μεταλλουργία, η δημιουργία δαντέλας, το σκάλισμα σε ξύλο, η αγγειοπλαστική και το κέντημα.
ενδεικτικές φωτογραφίες απο το βιβλίο ακολουθούν
Η φιγούρα αυτή έγινε, όπως μας είπε ο καλλιτέχνης, «με τις υποδειξεις-καθοδηγηση και συνδρομη (στο αρχικο σταδιο) του καραγκιοζοπαικτη και φίλου Σωκράτη Κοτσορέ.
Μολονότι η βραδιά ήταν κρύα και βροχερή, η ζεστή αγκαλιά του Πνευματικού Κέντρου του Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονα Αιδηψού και των εφημερίων του ναού π. Νικολάου Αργυρίου και π. Χρήστου Γκέλα, μας υποδέχτηκε την Κυριακή που μας πέρασε, 29 Ιανουαρίου 2017, παραμονή της εορτής των Τριών Ιεραρχών, για να μεταδώσουμε σε όσους μας τίμησαν με την παρουσία τους την αγάπη μας για τον Βορειοευβοϊκό Πολιτισμό, και τις ενδυμασίες και τα κοσμήματα των χωριών της Αιδηψού, του Αγίου, των Γιάλτρων και της Λιχάδας.
Η παρουσίαση του βιβλίου «Παραδοσιακές Ελληνικές Φορεσιές Βόρεια Εύβοια» ήταν για εμάς ακόμη μια αφορμή να μιλήσουμε για την Εύβοια και να δείξουμε τα νέα πράγματα που ανακαλύψαμε και αγαπάμε.
Ο πρώτος ομιλητής της εκδήλωσης, ο κ. Αλέξανδρος Καλέμης, ερευνητής και συγγραφέας πάμπολων βιβλίων σχετικά με την ιστορία της Εύβοιας και των χωριών της, αναφέρθηκε ενδελεχώς και με παραδείγματα στην προσπάθεια διάσωσης των στοιχείων του πολιτισμού και στις δυσκολίες της, στην ανάγκη να μεταδίδονται αυτά με απλό τρόπο στους ανθρώπους και στο πόσο έχουν δυσκολέψει οι συνθήκες για τους ανθρώπους που προσπαθούν να ασχοληθούν με την διατήρηση και διάσωση του λαϊκού πολιτισμού. Ακόμη αναφέρθηκε στην μεγάλη αλλαγή που έχει δημιουργηθεί στην αντίληψη του κόσμου για την ενδυμασία.
Τον λόγο πήρε ακολούθως ο χρυσοχόος κ. Θεοφάνης Ραμιώτης, ο οποίος παρουσίασε την εξέλιξη του κοσμήματος αλλά και τον κόπο και την υπομονή που χρειάζεται ένα κόσμημα για να δημιουργηθεί, εισάγοντάς μας, με την προβολή ενός βίντεο και την απάντηση ερωτήσεων του κοινού, στο εργαστήρι του χρυσοχόοου την ώρα που αυτός κατασκευάζει ένα παραδοσιακό κόσμημα της Αιδηψού. Ο κ.Ραμιώτης κατά την προβολή του βίντεο εξηγούσε τα διάφορα στάδια της κατασκευής και η αλληλεπίδραση με το κοινό βοήθησε στο να δημιουργηθεί ένα ευχάριστο εκπαιδευτικό κλίμα.
Τελευταία η κ. Ασημίνα Ντέλιου παρουσίασε αναλυτικά δύο γιορτινές νεανικές γυναικείες φορεσιές προερχόμενες απο το χωριό Άγιος Αιδηψού, αναφερόμενη στα επιμέρους στοιχεία τους και την ιστορία κάθε κομματιού ξεχωριστά, σε παραδόσεις που συνδέονταν με τα κομμάτια της φορεσιάς, στα τοπικά εργαστήρια των χωριών και τις ιδιαιτερότητες που είχαν αυτά αλλά και στις δυσκολίες της έρευνας της τοπικής φορεσιάς που αντιμετωπίζει ο ερευνητής κατά την προσπάθειά του να διασώσει τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού. Παράλληλα με τις εξηγήσεις η κ. Αικατερίνη Δημητρίου έντυνε ζωντανά την δεσποινίδα Δαυιδούλα- Φωτεινή Δημητρίου με την μία εκ των δύο φορεσιών ενώ επιδεικνύονταν στο κοινό και σπάνια κομμάτια ενδυμασίας και κοσμημάτων. Η κ. Ντέλιου απάντησε εν συνεχεία σε αρκετές ερωτήσεις των παρακολουθούντων που ήθελαν να μάθουν περισσότερα στοιχεία για τον λαϊκό μας πολιτισμό.
Στο τέλος της παρουσίασης, οι παρευρισκόμενοι θαύμασαν την συλλογή αντιγράφων παραδοσιακών κοσμημάτων του κ. Ραμιώτη η οποία εκτιθόταν στο χώρο και είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν με τον δημιουργό τους και να λύσουν απορίες.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο πανοσιολογιότατος ιεροκήρυκας της Ι.Μ. Χαλκίδος αρχιμ. Δαμασκηνός Μάκρας, ο πρωτοπρεσβύτερος π. Ηλίας Ευθυμιόπουλος, και οι ιερείς π. Ιωάννης Σούρας και π. Αλέξανδρος Ματζαφλής.
Σήμερα θα σας ξεναγήσουμε λίγο στην τοπική βορειοευβοϊκή φορεσιά του Δήμου Ιστιαίας-Αιδηψού η οποία λέγεται «κολοβά σεγκούνια» . Η Ασημίνα Ντέλιου, συγγραφέας του βιβλίου «Παραδοσιακές Ελληνικές Φορεσιές Βόρεια Εύβοια» στην τελευταία της παρουσίαση του βιβλίου στο Νέο Πύργο Ευβοίας με τη συνδρομή του Μουσικοχορευτικού Συγκροτήματος Αθανάσιος Κορφιάτης , παρουσίασε αναλυτικά μια νυφική-γιορτινή φορεσιά των χωριών του Τελέθριου. Εδώ, όσοι δεν μπορέσατε να είστε παρόντες στην παρουσίαση θα έχετε την ευκαιρία να δείτε πώς φοριέται μια αυθεντική παραδοσιακή φορεσιά «κολοβά σεγκούνια» , με τη σειρά. Ο στόχος αυτού του βίντεο είναι στο να μάθει τους ενδιαφερόμενους πώς φοριούνται σωστά οι φορεσιές, διότι έχουμε πολλές φορές δει λάθη στον τρόπο ένδυσης και κυρίως στον τρόπο που φορούν τα κοσμήματα. Για όποιες περαιτέρω πληροφορίες μπορείτε να αφήσετε το σχόλιό σας κάτω από το άρθρο.
Το βιβλίο της κ. Ντελιου μπορείτε να το παραγγείλετε στην ίδια ή μέσω του εκδοτικού οίκου Φυλάτος, σε έντυπη και e/book μορφή σε όλο τον κόσμο. Επίσης πατώντας παρακάτω μπορείτε να ακούσετε στο δεύτερο ημίωρο της εκπομπής Άνευ Ορίων του Ράδιο Ιστιαία την συνέντευξη της Ασημίνας Ντέλιου για τις βορειο-ευβοϊκές φορεσιές όπου αναφέρονται επιπλέον στοιχεία και για τις υπόλοιπες φορεσιές της περιοχής Ιστιαίας-Αιδηψού. Καλή ακρόαση!
Πολλοί ζωγράφοι αποτύπωσαν με το πινέλο τους τις ελληνικές φορεσιές. Ένας απο αυτούς, ο οποίος εμπνεύστηκε απο τη Μεγαρίτικη φορεσιά και την αποτύπωσε ολοζώντανα στους πίνακές του ήταν και ο Θεόδωρος Ράλλης (1852-1909). Εδώ θα δούμε έργα του στα οποία αποτυπώνεται η ποικιλία της φορεσιάς των Μεγάρων στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους πίνακες έχουν δημιουργηθεί περί το 1890-1905.
Το αντίδωρο ή Μετά τη λειτουργία
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Σ. Πέστροβα (Ερευνητή – δάσκαλο παραδοσιακών χορών) στα Μέγαρα «Συναντάμε δυο τύπους γυναικείας φορεσιάς ,τα «φουστάνια» & τους «καπλαμάδες». Στα «φουστάνια» ανήκει η νυφική φορεσιά «τα κατηφένια». Την ονομασία κατηφένια την πήραν αρχές του 20ου αιώνα, όταν έφτιαχναν τα ζιπούνια από βελούδο (κατηφές ήταν ένα είδος μεταξωτού βελούδου) ενώ τα παλαιότερα ζιπούνια ήταν από τσόχα. Επίσης στα φουστάνια ανήκε και η πρώτη φορεσιά το φούντι με το κοντοζίπουνο. Πάμπολλες οι αναφορές από περιηγητές, ζωγράφους, ενδυματολόγους για την συγκεκριμένη φορεσιά η οποία έγινε γνωστή πάλι (ολοκληρωμένη) από τον κ. Δημήτρη Ηλία που ασχολήθηκε σε βάθος με την έρευνα των χορών και των φορεσιών.
Παραμονή εορτής, ελαιογραφία σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή Πηγή: www.lifo.gr
Δεύτερος τύπος φορεσιάς είναι οι «καπλαμάδες» οι οποίοι συνυπήρχαν με τα φουστάνια με πολλές παραλλαγές ανάλογα την περίσταση. Αναφέρω λίγες από τις ονομασίες που υπήρχαν. Ο καπλαμάς με το φούντι, ο καλός ή ψιλός καπλαμάς, ο σπαθάτος, ο καπλαμάς με τα σκούρα και ο χοντρός (καθημερινός).»
Ο εσπερινός, ελαιογραφία σε ξύλο, 35 χ 27 εκ., Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Αθήνα, κληροδότημα Θ. Ράλλη Πηγή: www.lifo.gr
Ο καπλαμάς, αποτελούνταν από τον μπούστο, τα μισοφόρια, τα φούντια, την τραχηλιά, τον επενδύτη – καπλαμά, τη ζώστρα ή ζουνάρα, την ποδιά, το γκιουρντί ή σιγκούνι και τα ποδήματα. Ο κεφαλόδεσμος σχηματιζόταν από το σαρικάκι και το κίτρινο μαντήλι για τις νέες, και από το σαπίσο μαντήλι για τις ηλικιωμένες. Η φορεσιά αυτή διακρινόταν για την απλότητά της ενώ το μόνο κόσμημα της φορεσιάς ήταν οι άλυσες. Τον μπούστο τον φορούσαν οι νέες γυναίκες για να σφίγγουν το στήθος μέσα από τα φούντια. Από τη μέση και κάτω έβαζαν αρκετά μισοφόρια για να έχει μεγαλύτερο αέρα και όγκο η φορεσιά. Τα φούντια, τα δύο ποκάμισα έμπαιναν πάνω από το μπούστο των νέων γυναικών και κατάσαρκα στις μεγαλύτερες. Φορούσαν δύο, το ένα πάνω από το άλλο για να έχει αέρα ο καπλαμάς και πήρε την ονομασία του από το σχέδιο που στόλιζε τον ποδόγυρο. Το κατακόρυφο άνοιγμα της τραχηλιάς έκλεινε με κουμπάκια ως τη μέση. Η τραχηλιά ήταν διακοσμημένη με ταμιτέλες πλεγμένες από τις γυναίκες στα κοπανέλια ή με το βελονάτσι. Το εξωτερικό φούντι ήταν ραμμένο από άσπρο ουβγιωτό ύφασμα του αργαλειού, το τσουλίντρι.
Η τραχηλιά ήταν ραμμένη από τις γυναίκες με άσπρο μεταξωτό ύφασμα και ήταν ξεχωριστή από τα φούντια. Οι ηλικιωμένες δεν φορούσαν τραχηλιά, ήταν δηλαδή ξεστήθωτες. Την τραχηλιά συγκρατούσε ο καπλαμάς που έμπαινε από πάνω. Ο γαλάζιος καπλαμάς, είναι το εξωτερικό κομμάτι της φορεσιάς και είναι κατακόρυφα ανοιχτός μπροστά με μακριά, στενά μανίκια. Ο καθημερινός και ο γιορτινός μοιάζουν σε μορφή, ενώ το μόνο που τους διαχωρίζει είναι η ποιότητα του υφάσματος και ο διάκοσμος. Τα κάθετα ραμμένα μακριά του μανίκια, φτάνουν ως τον καρπό και γυρίζουν προς τα πάνω, τα καπάσια. Οι καπλαμάδες των κοριτσιών ήταν φτιαγμένοι από άσπρο και γαλάζιο ύφασμα και ονομάζονταν για αυτό παρδαλοί. Ο καθημερινός γυναικείος είναι ραμμένος από τις γυναίκες από χοντρό, βαμβακερό, γαλάζιο σκούρο ύφασμα, το καλοπάνι. Ήταν διακοσμημένος απλά, με κορδονάκια και σειρήτια πολύχρωμα. Ο καλός, γιορτινός καπλαμάς ή ψιλός καπλαμάς ήταν από γαλάζιο σωπανιασμένο ύφασμα για να προσθέτει αέρα, όγκο και χάρη στο βάδισμα της Μεγαρίτισσας. Σ’ αυτόν ύφαιναν και μια λωρίδα κόκκινου βελούδου ολόγυρα στον ποδόγυρο για να φαίνεται το σχέδιο καθώς σήκωναν τις σκούτες του καπλαμά (τις άκρες του). Με το ίδιο ύφασμα ήταν φοδραρισμένα και τα μανίκια στα καπάσια τους. Η ζώστρα ή ζουνάρα ήταν μάλλινη και την τύλιγαν στο σώμα χαμηλά, έτσι που ακουμπούσε στους γοφούς.
Η ποδιά που φορούσαν οι γυναίκες ήταν χρωματιστή, βαμβακερή ή μάλλινη λογιόμυτη. Οι νύφες και οι νιόπαντρες ύφαιναν άσπρες, βαμβακερές, ριγωτές για τις καθημερινές, τη λεγόμενη μάρτινα και άσπρες μεταξωτές στις γιορτές, την καλαμάτα (πήρε την ονομασία της από την πόλη που αγόραζαν το ύφασμα). Όταν οι θερμοκρασίες έπεφταν πολύ κατά τη διάρκεια του χειμώνα, πάνω από τον καπλαμά φορούσαν το άσπρο σιγκούνι ή το γκιουρντί. Το σιγκούνι ήταν κατακόρυφα ανοιχτό μπροστά, δεν είχε μανίκια και έφτανε ως το γόνατο. Ήταν απλά διακοσμημένο με γαλάζια τσόχα στον ποδόγυρο και τις ραφές του ώμου. Τα ποδήματα φορούσαν οι γυναίκες μόνο τις Κυριακές και τις γιορτές, ενώ τις καθημερινές ήταν ξυπόλυτες. Τα γουρουνοτσάρουχα που φορούσαν πριν την τουρκοκρατία πιθανόν ονομάζονταν ξενοθήλια, ενώ τα χρόνια της τουρκοκρατίας και μετά τη θέση τους πήραν οι κουντούρες. Οι κουντούρες ήταν ένα είδος παντόφλας με χαμηλό τακούνι και τσόχα ή βελούδο.
Για να θαυμάσουμε λοιπόν τις Μεγαρίτικες φορεσιές δια του χρωστήρα του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου
Όσοι δεν ήρθαν σίγουρα έχασαν μια πρωτόγνωρη για τα τοπικά δεδομένα έκθεση. Οι πολίτες άνοιξαν τα μπαούλα και παραχώρησαν για δύο μέρες λίγα από τα δείγματα της βορειο-ευβοϊκής παραδοσιακής μας φορεσιάς για να ξεναγηθούν οι ξένοι και να μάθουν περισσότερα οι ντόπιοι. Μολονότι είναι πολύ κοινότυπο το γεγονός να μην επισκέπτονται οι γηγενείς, εκθέσεις που έχουν να κάνουν με τον τοπικό πολιτισμό, θεωρώντας τον «παρωχημένο» , παρόλα αυτά η προσέλευση του κόσμου ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, που δείχνει οτι ενδεχομένως «υπάρχει ζουμί» πλέον της απλής έκθεσης των αντικειμένων. Μέσα από το ρόλο του ξεναγού σε αυτή την όμορφη πρώτη προσπάθεια, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση οτι ο κόσμος πραγματικά θέλει να μάθει περισσότερα για την κουλτούρα αυτών των ανθρώπων που ήταν μεν παππούδες μας αλλά πολύ λίγο τους γνωρίζουμε τελικά. Στρεφόμενοι σε αυτή την κατεύθυνση, της αντίληψης του παρελθόντος με ένα πρίσμα κατανόησης της τότε κοινωνίας και των αναγκών που απέρρεαν από την καθημερινότητα, η φορεσιά μπορεί να μας διηγηθεί την ιστορία μιας ολόκληρης περιόδου, με τις δυσκολίες και τις χαρές της, να μας παραδειγματίσει και να μας προβληματίσει. Δεν κρύβω οτι χάρηκα ιδιαίτερα που άτομα που ήρθαν την πρώτη μέρα, έφεραν και φίλους τους τη δεύτερη για να ακούσουν λίγα πράγματα για τον βορειο-ευβοϊκό λαϊκό πολιτισμό, όσο και το γεγονός οτι πέρασαν αρκετοί κάτοικοι του εξωτερικού, με άσβεστο πόθο να μάθουν για την κουλτούρα μας και πολλές ερωτήσεις που έδειχναν το γνήσιο ενδιαφέρον τους για το αντικείμενο.
Με αυτή την εκδήλωση ανοίγει σιγά σιγά ο δρόμος για να δούμε περισσότερες δράσεις ανάδειξης του παραδοσιακού ευβοιώτικου πολιτισμού που θα μπορέσουν να φέρουν σε επαφή τους ανθρώπους με τις ρίζες τους και να τους οδηγήσουν σε μια βαθύτερη γνωση της ιστοριας και του πολιτισμού της περιοχής Αιδηψού-Ιστιαίας. Ευχαριστώ πολύ την Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Ιστιαίας Αιδηψού και την κ. Anna Loukatzikou για την πρόσκληση να ξεναγήσω τους επισκέπτες στην παράδοσή μας καθώς και το Μουσικοχορευτικό Συγκρότημα Ιστιαίας Αθανάσιος Κορφιάτης και Φαίη Βαμβούρη αλλά και όλους τους ιδιώτες που συνεισέφεραν τις φορεσιές της προσωπικης συλλογής τους για να γίνει η έκθεση. Η φιλοξενία στο «Κύμα», τον ανακαινισμένο χώρο στο λιμάνι της Αιδηψού που έχει χαρακτηριστεί μνημείο πολιτισμού, ήταν μοναδική, μιας η θέση και το τοπίο δείχνουν εξαιρετικά κατάλληλα για τέτοιες πολιτιστικές δράσεις. Δεν μπορώ λοιπόν παρά να ευχηθώ καλή συνέχεια!
The Maid of Athens was the woman that inspired Lord Byron to write the poem MAID OF ATHENS, ERE WE PART
Η κόρη των Αθηνών ήταν η γυναίκα που ενέπνευσε τον Λόρδο Βύρωνα να γράψει το ποίημά του MAID OF ATHENS, ERE WE PART
According to C. G. Brouzas, Byron’s «Maid of Athens» was born Teresa Macri or Macris in 1797. She was the daughter of Mrs. Tarsia Macri, at whose house Byron lodged briefly in 1809 and in February 1810. Byron apparently fell in love with the 12-year-old girl; in a letter to Henry Drury the poet declares to be «dying for love of three Greek Girls at Athens», «Teresa, Mariana, and Kattinka», and wrote the poem for her before departing for Istanbul. On his way back from Turkey to Morea, on 17 July 1810, he stayed at Mrs. Macri’s house for another ten days. At some point he offered £500 for the girl — an offer which evidently was not accepted.
Σύμφωνα με τον Γ. Βρούζα, επρόκειτο για την Τερέζα Μακρή γεννημένη το 1797. Ήταν κόρη της κυρίας Ταρσίας Μακρή, στο σπίτι της οποίας έμεινε ο Λόρδος Βύρων για λίγες μέρες το 1809 και το Φεβρουάριο του 1810. Φημολογείται ότι ερωτεύτηκε με την 12-χρονη κοπέλα. Σε επιστολή του προς τον Henry Drury ο ποιητής δηλώνει ότι «πεθαίνει για την αγάπη τριών ελληνικών κοριτσιών στην Αθήνα», «Τερέζα, Μαριάνα, και Κατίνκα», και έγραψε το ποίημα γι ‘αυτήν πριν αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη. Κατά την επιστροφή του από την Τουρκία στο Μοριά, στις 17 Ιουλίου 1810, έμεινε στο σπίτι της κας Macri για άλλες δέκα ημέρες. Σε κάποιο σημείο πρόσφερε £ 500 για το κορίτσι – μια προσφορά η οποία προφανώς δεν έγινε δεκτή.
Byron never met Teresa again. She eventually married James Black (1803–1868) and died impoverished in 1875 in Athens, Greece.
Ο Βύρων δεν ξανασυναντήθηκε με την κοπέλα η οποία παντρεύτηκε τον James Black και πέθανε πάμφτωχη στην Αθήνα το 1875.
Here is the poem…
MAID OF ATHENS, ERE WE PART
Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ.
1.
Maid of Athens, ere we part,
Give, oh give me back my heart!
Or, since that has left my breast,
Keep it now, and take the rest!
Hear my vow before I go,
Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ.
2.
By those tresses unconfined,
Wooed by each Ægean wind;
By those lids whose jetty fringe
Kiss thy soft cheeks’ blooming tinge
By those wild eyes like the roe,
Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ.
3.
By that lip I long to taste;
By that zone-encircled waist;
By all the token-flowers that tell
What words can never speak so well;
By love’s alternate joy and woe,
Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ.
4.
Maid of Athens! I am gone:
Think of me, sweet! when alone.
Though I fly to Istambol,
Athens holds my heart and soul:
Can I cease to love thee? No!
Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ.
– George Gordon Lord Byron
Byron translates Ζωή μου, σᾶς ἀγαπῶ as “My life, I love thee.”
δείτε επίσης υπέροχες γκραβούρες με φορεσιές της Αττικής, Πελοποννήσου και όλης της Ελλάδος του 19ου αιώνα πατώντας εδώ
moreover take a look at wonderful engravings of Greek Attiki, Peloponnese and more Greek costumes of the 19th century in this link
Σε προηγούμενο άρθρο ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ ΑΤΤΙΚΗΣ- TRADITIONAL COSTUMES OF ATTIKI είχαμε δει τις υπέροχες παραδοσιακές φορεσιές της Αττικής. Σήμερα θα ρίξουμε μια πιο κοντινή ματιά στις λεπτομέρειες των υπέροχων κεντημάτων τους, ώστε να εμπνευστούμε απο αυτά. Ας τα θαυμάσουμε…
In the previous post TRADITIONAL COSTUMES OF ATTIKI we have seen the fabulus attica traditional dresses. Today we will have a glance at the details of these marvellous hand embroidery patterns. Let’s admire them...
Η πανέμορφη παραδοσιακή φορεσιά της Αραχωβίτισσας στο διάβα του χρόνου έχει απλοποιηθεί ως προς τα κεντήματα του πουκάμισου και το στόλισμα της κεφαλής. Πολύτιμες πληροφορίες για να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της αραχωβίτικης φορεσιάς διέσωσε κυρίως η έρευνα της λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, η ντόπια παράδοση, αλλά και οι περιγραφές των περιηγητών.
Συγκεκριμένα, το πουκάμισο της παλιάς παραδοσιακής φορεσιάς ήταν άσπρο βαμβακερό υφαντό ⁻ χονδρό για την καθημερινή χρήση και λεπτότερο το γιορτινό. Το νυφιάτικο μπορούσε να είναι και μεταξωτό σε κόκκινο μουντό χρώμα, βαμμένο με ριζάρι. Το πουκάμισο το κεντούσε η Αραχωβίτισσα με στριφτά μετάξια, που τα έβαφε η ίδια. Πρέπει να σημειώσουμε, ότι το παλιό πουκάμισο δεν είχε μανίκια. Γι’ αυτό πάνω απ’ το πουκάμισο φορούσαν τον τζάκο. Ήταν ένα είδος μπούστου με μανίκια ολοκέντητα με κεντήματα έξοχης τέχνης, τα γνωστά ως “Αραχωβίτικα”.
Αργότερα ο τζάκος καταργήθηκε και τα μανίκια μπαίνουν πια στο πουκάμισο, που έγινε μακρυμάνικο. Δυστυχώς όμως, όπως σημειώνει η Αγγελική Χατζημιχάλη, “τότε χάθηκαν και τα περίφημα κεντήματα, τα γνωστά ως Αραχωβίτικα, που ξεχώριζαν ανάμεσα στα κεντήματα της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου για τις σχηματοποιημένες ανθρώπινες μορφές τους. Σε μερικά από τα κεντήματα αυτά η αυστηρή σχηματοποίηση του ανθρώπινου σώματος αγγίζει τις πιο πρωτότυπες μορφές της Ελληνικής έκφρασης”. Μερικά από τα ανεκτίμητα αυτά κεντήματα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο Μπενάκη. Αξιοσημείωτο είναι, ότι στο ίδιο Μουσείο υπάρχει πουκάμισο παλιό από φορεσιά της Εύβοιας, που το σχέδιο του κεντήματός του ονομάζεται “Αράχωβα” ⁻ απόδειξη της φήμης, που είχαν τα κεντήματα της Αραχωβίτικης φορεσιάς.
Εκτός όμως από τον τζάκο καταργήθηκε και ο κεφαλόδεσμος. Παλιά η Αραχωβίτισσα φορούσε στο κεφάλι μικρό κόκκινο φέσι κεντημένο γύρω γύρω με φλουριά, “το φλωρόφεσο”. Αυτό στερεωνόταν στο κεφάλι με “το καμ(π)τσέλι”, λουρίδα που περνούσε κάτω από το σαγόνι ⁻ το φλωρόφεσο φοριόταν στη νυφιάτικη και γιορτινή φορεσιά. Αν το φέσι είχε ασημένια νομίσματα, το έλεγαν “ταλαρόσκουφα”. Μετά τα 40 χρόνια της η Αραχωβίτισσα το φέσι με τα νομίσματα το αντικαθιστούσε με κόκκινο σαρίκι, κεντημένο.
Τον κεφαλόδεσμο συμπλήρωνε στη νυφιάτικη φορεσιά “η μεταξωτή σκέπη με τα “τζερτζέφια” (=κεντήματα). Αυτή κάλυπτε το κεφάλι κι έπεφτε ελεύθερη ως κάτω από τη μέση. Ήταν περίπου 3 πήχεις μήκος. Την έλεγαν και “τσεβρέ”. Στη γιορτινή φορεσιά φοριόταν η διάφανη μεταξωτή “μπόλια”. Το χειμώνα φορούσαν “την μπαρέζα”, σκέπη μάλλινη.
Ο στολισμός της κεφαλής συμπληρωνόταν με την κοτσίδα, που τη στόλιζαν με νομίσματα. Στα 1676 ο περιηγητής Spon αναφέρει, πως οι Αραχωβίτισσες εκτός από τη φούστα και τα μανίκια τους στόλιζαν με νομίσματα και την κοτσίδα τους. Στο στόλισμα των μαλλιών “με τσαμπιά από κουμπάκια” αναφέρεται και ο Thomson στα 1730. Στα 1835 ο περιηγητής Cornille αναφέρεται στη συνήθεια να στολίζουν την κοτσίδα με νομίσματα. Τα κρεμούσαν από γαϊτάνι, που το έπλεκαν μαζί με την κοτσίδα.
Άλλα κοσμήματα των μαλλιών ήταν “τα πεσκούλια”, φούντες από μαύρο ή κρεμεζί μπιρσίμι και χρυσές κλωστές, που κρέμονταν από “ξενοκοτσίδα”, δηλ. πρόσθετη μακριά πλεξούδα από μαλλί προβάτου. Κοσμήματα επίσης, της κοτσίδας ήταν και “τα ασημένια μασούρια”, που τα στερέωναν στην άκρη της.
Στην παλιά φορεσιά οι κάλτσες ήταν μάλλινες από σαγάκι (μάλλινο ύφασμα της νεροτριβής). Δεν είχαν πατούσα και “το σκαρπίνι”, ένα σκοινί που περνούσε κάτω από το πέλμα, τις κρατούσε τεντωμένες στο πόδι. Κάτω από τα γόνατα τις έσφιγγαν με κεντημένες “γονατάρες” (=καλτσοδέτες). Στα πόδια φορούσαν τσαρούχια με θηλιές, “τα γουρνοτσάρουχα”. Αργότερα οι “σαγακιένιες κάλτσες” αντικαταστάθηκαν από άσπρες μάλλινες πλεγμένες με καλτσοβέλονες. Οι καθημερινές κάλτσες ήταν στολισμένες με πολύχρωμα σχέδια.
Πλούσια ήταν και τα κοσμήματα της παλιάς φορεσιάς : Τα “φληκωτάρια” (=θηλυκωτάρια), ήταν οι πόρπες, που έπιαναν το σιγκούνι κάτω απ’ το στήθος. Στο λαιμό φορούσαν “αράδα το τζιουρντάνι”. Στο στήθος “τις αλυσίδες με το π’λί” (=δικέφαλος με γάντζο, που καρφώνεται στο σιγκούνι συγκρατώντας τις αλυσίδες με το χαϊμαλί). “Το αρμάθι με τα φλουριά” και “το σκοινί με τα μαργαριτάρια” ήταν, επίσης, κοσμήματα της φορεσιάς.
Στα 1843 ο περιηγητής Chenavard αναφέρεται στα “δυό φαρδιά σκουλαρίκια της Αραχωβίτισσας, που σμίγουν με μια αλυσίδα ψιλή, που κρέμεται κάτω απ’ το σαγόνι και κυματίζει σε σχήμα περιδέραιου”.
Ας δούμε τώρα την απλοποιημένη φορεσιά. Εκτός απ’ τον τζάκο καταργήθηκε και το φλωρόφεσο, που αντικαταστάθηκε με “το κόκκινο τσεμπέρι” ⁻ πάνω απ’ το τσεμπέρι φόρεσαν “το κρεμεζί μαντήλι” στη θέση της στενόμακρης σκέπης ή της μπόλιας. Αργότερα τα δυό αυτά μαντήλια, “τα φακιόλια”, αντικαταστάθηκαν απ’ το σημερινό μεταξωτό λευκό κεφαλομάντηλο, “τη γάζα με τα κουμπουρέλια”, που λέγεται και σκέπη.
Αλλά και το μακρυμάνικο κεντημένο πουκάμισο, “το γραφτό”, αντικαταστάθηκε με το μεταξωτό πουκάμισο (ουγιωτό, κουρκουτιαστό ή σκέτο).
Απαράλλαχτο παρέμεινε ως σήμερα το λευκό σιγκούνι της φορεσιάς από “σαγάκι”, όπως λέγεται το μάλλινο υφαντό ύφασμα και κατ’ επέκταση το καθημερινό σιγκούνι. Είναι κεντημένο με το “λαζούρ” , κόκκινη βαμβακερή κλωστή. Το νυφιάτικο και γιορτινό σιγκούνι έχει επένδυση τσόχας και είναι κεντημένο με χρυσογάιτανα.
Η παλιά “ρούχινη ποδιά” από κόκκινο ψιλονεσμένο υφαντό αντικαταστάθηκε παλιότερα απ’ τη βελούδινη βαθυκόκκινη ποδιά. Τα παραδοσιακά σχέδια, ροδιά, πύργος και κλάρα κεντιούνται ως σήμερα ⁻ όμως γύρω στα 1900 καταργήθηκε ένα παλιότερο σχέδιο με δύο αντικρυστά πουλιά (σώζεται σε φωτογραφία).
Τα δύο χρυσοκεντημένα “ποδιόσκοινα” σε μαύρη τσόχα συγκρατούν την ποδιά και δένονται μπροστά ⁻ καταλήγουν σε χρυσά γαϊτάνια με δύο χρυσές φούντες, όπως και στην παλιά φορεσιά.
Ο φκάς (=φουκάς), το μεγάλο ζωνάρι (μάκρος 3μ. και φάρδος 0,20 εκ.), διπλωμένος στα δύο στο μάκρος, τυλιγόταν δυό – τρεις βόλτες κάτω απ’ τη μέση σφίγγοντας το σιγκούνι. Ο φκάς από παλιά ως σήμερα έχει χρώμα κόκκινο για τις κοπέλες ⁻ για τις παντρεμένες είναι μαύρος ριγωτός ή σκέτος.
Στην παλιά φορεσιά απαραίτητο ήταν και “το μαντηλάκι με τη χρυσή μπιρμπίλα”, ολόγυρα, που στερεωνόταν στο ποδιόσκοινο κι έπεφτε πάνω στην ποδιά.
Σημαντική είναι η έρευνα της Αγγελικής Χατζημιχάλη για την καταγωγή της φορεσιάς. Συγκεκριμένα το πουκάμισο, που στο Βυζάντιο λεγόταν “καμίσιον”, κατάγεται από το χιτώνα ⁻ για τούτο και στην αρχική του μορφή έλειπαν τα μανίκια. Ο τζάκος κατάγεται από το βυζαντινό “τζιτζάκιον”. Το καπιτσάλι (=καμτσέλι) , υποσιαγώνια λουρίδα, που συγκρατεί το σκούφο, αναφέρεται επίσης στα βυζαντινά κείμενα, το ίδιο και η σκέπη. Το συγκούνι είναι η εξέλιξη από το βυζαντινό “σαγίον”, ρούχο υφαντό από γιδόμαλλο, που χρησίμευε για προφύλαξηαπό το κρύο.
Όσο για την ανδρική φορεσιά, ουσιαστικά δεν άλλαξε στο χρόνο. Η φουστανέλλα, η χαρακτηριστική φορεσιά της ηπειρωτικής Ελλάδας, είναι “τετρακοσάρα” ή “τρακοσάρα” (ή και στενότερη), ανάλογα με τα λατζόλια.
Πάνω απ’ το λευκό χασεδένιο πλατυμάνικο πουκάμισο φοριέται “το σουκάρδ” δηλ. “το εσωκάρδιον”, γιλέκο κεντημένο με μεταξωτά γαϊτάνια.
Στη μέση το πλατύ ζωνάρι. Οι άσπρες κάλτσες είναι καλοτεντωμένες με “τα τσαγγόλουρα” και δένονται κάτω απ’ τα γόνατα με “τις γονατάρες” (=καλτσοδέτες), που είναι υφασμένες στον αργαλειό με χρωματιστά μετάξια και συχνά έχουν κεντημέν το όνομα του παλληκαριού και χρονολογία ⁻ ήταν συνήθως δώρα νυφιάτικα.
Τα καλά τσαρούχια με τη μαύρη μεγάλη φούντα στη μύτη και “η ατλαζένια σκούφια” στο κεφάλι, συμπληρώνουν τη λεβέντικη φορεσιά. Ομορφοστολισμένη είναι και η “δεύτερη φορεσιά” για καθημερινή χρήση : “Η καμ’ζόλα και ο ντουλαμάς”.
Από το βιβλίο, «Ο ΑΦΕΝΤΗΣ ΑΊ ΓΙΩΡΓΗΣ ΤΗΣ ΑΡΑΧΩΒΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΑΚΙ» των Κ. Λούσκου και Ε. Νικολιδάκη
πηγή κειμενου: http://www.panigiraki.gr/traditional-costumes/
και εδώ μπορείτε επίσης να δείτε γκραβούρες με παραδοσιακές φορεσιές της Κεντρικής Ελλάδας
Η πανέμορφη γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά από τους Κουρκουλούς Ευβοίας παρουσιάζεται σε αυτό το βίντεο που δείχνει πως στόλιζαν τη γυναίκα με τη γιορτινή της φορεσιά! Η φορεσιά είναι παρόμοια με την φορεσιά της Αγίας Άννας μιάς και οι Κουρκουλοί ανήκουν στο ίδιο δημοτικό διαμέρισμα. Η φορεσιά αυτή μολονότι συνηθίζεται να λέγεται Αγίας Άννας δεν φοριόταν μόνο εκεί αλλά σε πάρα πολλά χωριά! Το όνομα της φορεσιάς είναι «σεραφίλια». Απολαύστε το!
The beautiful greek dress from Kourkouloi, a small village on the North of Evia Island is presented in this video which shows how the woman was dressed in her costume. The dress is similar to the Aghia Anna of Evia traditional Costume since the village Kourkouloi and Aghia Anna belong to the same municipality. The costume even if it is named that way was not used only in the Aghia Anna village but also in almost 50 villages of the North Evia and the name of the costume was «serafilia» Enjoy!
Αν σας άρεσε αυτή η φορεσιά μπορείτε να μάθετε περισσότερα γι’ αυτή απο το βιβλίο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΒΟΙΑ
If you like this costume you can learn more in the book ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΒΟΙΑ
greek culture/ελληνικός πολιτισμός 