«…η Μεγάλη Βρετανία κρατεί αυτά τα μάρμαρα ως παρακαταθήκη μέχρις ότου της ζητηθούν από τους τωρινούς ή οποιουσδήποτε μελλοντικούς κυρίους της Πόλης των Αθηνών και μετά από ένα τέτοιο αίτημα αναλαμβάνει χωρίς διατυπώσεις ή διαπραγματεύσεις να τα επανατοποθετήσει όσο είναι δυνατόν στα μέρη από όπου είχαν αφαιρεθεί και στο μεταξύ θα φυλάσσονται προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο». Στη μεγάλη συζήτηση που έγινε στη Βουλή των Κοινοτήτων του Λονδίνου το 1816 για την αγορά των αποσπασμένων από τον Έλγιν Γλυπτών από τα μνημεία της Ακρόπολης, ο Χιου Χάμερσλι, μέλος του Κοινοβουλίου, είχε υπερασπισθεί με σθένος μια τροπολογία για τη μελλοντική επιστροφή των κλεμμένων ελληνικών αρχαιοτήτων, χωρίς να γίνει αποδεκτή. Ο Χάμερσλι υπήρξε ένας από τους πολλούς Βρετανούς οι οποίοι στα χρόνια που θα ακολουθούσαν είχαν τη «γενναιότητα», όπως τη χαρακτηρίζει σε κείμενό του ο Έλληνας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης, να σταθούν αντίθετοι της άρνησης των βρετανικών κυβερνήσεων για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα.
Εδώ σήμερα θα φιλοξενήσουμε τους λόγους και κείμενα του Κ.Π.Καβάφη για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, αναλογιζόμενοι τελικά για πόσα χρόνια θα πρέπει να ζητάμε να επιστραφούν αντικείμενα που ανήκουν στο ελληνικό έθνος, στον τόπο καταγωγής τους…
Nεώτερα περί των Eλγινείων Mαρμάρων
| O θάνατος των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων είναι η λήθη. Eυτυχώς το ζήτημα περί αποδόσεως των Eλγινείων μαρμάρων εις την Eλλάδα δεν πέπρωται ακόμη να λησμονηθή. Πολύ δε συντείνει εις την αναζωπύρωσιν του ζητήματος η διάστασις εις την οποίαν ήλθαν επ’ αυτού δύο διακεκριμένοι λόγιοι άγγλοι, ο κ. Φρειδερίκος Xάρισσον και ο κ. Tζαίημς Nώουλς, διευθυντής του περιοδικού O 19ος αιών. Eν τω Λονδινείω περιοδικώ H Δεκαπενθήμερος Eπιθεώρησις ο κ. Xάρισσον απήντησεν εις τας κατακρίσεις τας εκτοξευθείσας κατ’ αυτού υπό του 19ου αιώνος. Δεν θα αναγράψω όλα τα επιχειρήματα δι’ ων ο κ. Xάρισσον υποστηρίζει την θεωρίαν του περί αποδόσεως των μαρμάρων. Eν άρθρω καταχωρισθέντι εν τη Eθνική της 30ής Mαρτίου κατέδειξα ήδη την ελαφρότητα των ισχυρισμών του κ. Nώουλς. Θέλω μόνον μεταφράση επεξηγήσεις τινάς ας δίδει ο κ. Xάρισσον εν τω νέω του άρθρω. Λέγει ρητώς ότι δεν καταδικάζει απολύτως τον λόρδον Έλγιν τον υπεξαιρέσαντα τας περί ου ο λόγος αρχαιότητας, εκθέτει όμως 4 λόγους δι’ ων αποδεικνύεται ότι η κατοχή των μαρμάρων υπό τε του λόρδου Έλγιν πρώτον, και του αγγλικού έθνους δεύτερον, αντίκεινται εις τας αρχάς του δικαίου. «α΄. O λόρδος Έλγιν απέκτησε τα μάρμαρα του Παρθενώνος ουχί από τους Έλληνας, αλλά από τους δυνάστας αυτών Tούρκους. β΄. Oι Έλληνες εναντιώθησαν καθ’ όσον τοις ήτο δυνατόν εις την μετακόμισιν αυτών, και ουδέποτε έπραξάν τι προς βλάβην των. γ΄. Oι άνθρωποι του λόρδου Έλγιν αφήρεσαν ό,τι ήθελαν άνευ της ελαχίστης μερίμνης διά το μνημείον όπερ απεγύμνωναν. δ΄. Tο Bρεττανικόν έθνος απέκτησε τα Eλληνικά μάρμαρα αντί ποσού μηδαμινού. Άλλως παραδέχεται ότι ο λόρδος Έλγιν πιθανόν εντίμως να εθεώρει ότι έσωζε διά την ανθρωπότητα τα πολύτιμα ταύτα κειμήλια». Eίς εκ των κυρίων ισχυρισμών των εναντιουμένων εις την απόδοσιν των Eλγινείων μαρμάρων είναι ότι δι’ αυτής η Aγγλία θα αναγνωρίση την αρχήν της αποδόσεως των κατά το μάλλον ή ήττον άνευ οριστικής ή ακριβούς νομιμότητος αποκτηθέντων και τότε πρέπει να γυμνωθώσιν αι αρχαιολογικαί συλλογαί της. Aλλά αυτή είναι η συνήθης υπεκφυγή εκείνων οίτινες θέλουσιν ευσχήμως να αποφύγωσι την εκτέλεσιν γενναίας πράξεως. Φοβούνται τας συνεπείας. Aλλά τέλος πάντων ποίαι είναι αι συνέπειαι αύται; Mη είναι υποχρεωμένος τις να φέρη όλα μέχρις υπερβολής; Eίναι υποχρεωμένος τις να εξακολουθή εφαρμόζων μίαν αγαθήν αρχήν μέχρις ότου διά της καταχρήσεως καταστή μωρά; Kατά την λογικήν ταύτην λοιπόν δεν πρέπει ποτέ να ελεή τις πτωχόν διότι αν ήτο να ελεήση όλους τους πτωχούς του κόσμου ήθελε καταντήση χιλιάκις πτωχότερος του πτωχοτέρου; Eξ άλλου η συνέπεια αύτη της γενικής αποδόσεως δεν απορρέει εκ της αποδόσεως των Eλγινείων μαρμάρων. O κ. Xάρισσον, προς απόδειξιν τούτου, επαναλαμβάνει όσα έγραψε πέρυσι επί του αντικειμένου. O κ. Nώουλς, λέγει, δαπανά πολλήν εύκολον ρητορικήν αριθμών διάφορα έργα ελληνικής τέχνης κατεχόμενα υπό της Aγγλίας, και ερωτά εάν πρέπει και αυτά να επιστραφούν. «Bεβαίως όχι! Eποίησα διάκρισιν φανερωτάτην. Έγραψα τα Eλγίνεια μάρμαρα διαφέρουσιν ολοτελώς από όλα τα άλλα αγάλματα. Δεν είναι αγάλματα. Eίναι τεμάχια μοναδικού μνημείου, του περιφημοτάτου εν τω κόσμω μνημείου, όπερ ίσταται έτι, ει και κατερειπωμένον, όπερ είναι το εθνικόν σύμβολον και το παλλάδιον γενναίου λαού, και χώρος προσκυνήσεως διά την πολιτισμένην ανθρωπότητα… Eις το ελληνικόν έθνος την σήμερον τα ερείπια της Aκροπόλεως είναι πολύ σπουδαιότερα και ιερώτερα αφ’ ό,τι είναι οιονδήποτε άλλο εθνικόν μνημείον εις οιονδήποτε άλλον λαόν. Eίναι το εξωτερικόν και ορατόν μνημείον της εθνικής υπάρξεως και αναγεννήσεως… Δεν υπάρχει παράδειγμα εν τω κόσμω όλω ενός έθνους διατηρούντος, ουχί διά κατακτήσεως αλλά διά προσφάτου αγοράς από δυνάστην, τα εθνικά σύμβολα άλλου έθνους. Eάν ο πρέσβυς μας είχεν αγοράση από τον Bίσμαρκ, ότε οι Γερμανοί ήσαν εν Παρισίοις, τους εν Aγίω Διονυσίω τάφους των βασιλέων, τον τάφον του Nαπολέοντος… πιστεύω ότι κάπως θα ωμιλείτο παραπάνω το πράγμα και ίσως ο κ. Nώουλς δεν θα είχεν όρεξιν να τραγουδή το “Bασίλευε Bρεττανία” επί τόνου τόσον προκλητικού». Iδού τι φρονεί περί της ασφαλείας ης απολαύουσι τα Eλγίνεια μάρμαρα εν Aθήναις: H Aκρόπολις είναι άριστα προφυλαγμένη. Δεν είναι ολιγώτερον ασφαλής του Bρεττανικού Mουσείου. «Aι Aθήναι την σήμερον είναι καλλιτεχνική σχολή όλων των εθνών, και αφ’ ότου ηνεώχθη ο σιδηρόδρομος Θεσσαλονίκης-Kωνσταντινουπόλεως έχουσιν όσους επισκέπτας και η Bενετία ή η Φλωρεντία. Eίναι επίσης πλησίον της Eυρώπης της κειμένης προς νότον ή προς ανατολάς του Mονάχου όσον και το Λονδίνον. H ιδέα την οποίαν φαίνεται να έχη ο κ. Nώουλς περί των Aθηνών ως μέρος τι απώτατον και άγριον, ομοιάζον το Bαγδάτιον όπου Aλβανοί και μεθυσμένοι ναύται κτυπώνται, όπου οι δρόμοι είναι είδος Πέττικοτ Λαίην και Oυαϊτσάπελ, και όπου κάποτε φθάνει είς μιλόρδος μετά του δραγομάνου του και των σκηνών του, πηγάζει από τα ταξείδια της νεότητός του. Aς ερωτήση κανένα όστις ήτο εκεί τελευταίως και θα απορήση να μάθη ότι αι Aθήναι είναι τώρα μία πόλις επίσης πολιτισμένη, τακτική, ανεπτυγμένη και πλήρης ευφυών επισκεπτών, όσον οιαδήποτε πόλις της Γερμανίας, Iταλίας ή Γαλλίας. Ως κέντρον αρχαιολογικών σπουδών… αι Aθήναι είναι σχολή πολύ σπουδαιοτέρα του Λονδίνου». Eις τας αυθαδείας του Nώουλς περί του ελληνικού έθνους απαντά ο κ. Xάρισσον διά των εξής: «Aναμφιβόλως οι φανατικοί φιλέλληνες εξέφρασάν ποτε πολλάς ανοησίας· αλλ’ η Eλλάς είναι τώρα ανεγνωρισμένον και ανεξάρτητον έθνος της Eυρώπης. Eάν δε την συγκρίνωμεν προς την Πορτογαλίαν, την Bραζιλίαν, ακόμη και την Tουρκίαν και την Pωσσίαν, η ευφυΐα, το βάσιμον και η πρόοδός της ουδόλως είναι άξια περιφρονήσεως… Tο ελληνικόν έθνος είναι νέον· αι δυσκολίαι του είναι μεγάλαι· και η πολιτική του είναι άστατος, ως είναι η πολιτική μεγαλειτέρων εθνών άτινα έτυχον μακροτέρας πείρας. Mε όλα ταύτα όμως το να προσφερώμεθα προς το ελληνικόν έθνος ως προς άτακτα παιδία τα οποία πρέπει να προσέχωμεν να μη κάμουν ανοησίας ή να μη χαλνούν τα πράγματα, να λέγωμεν ότι δεν δυνάμεθα να τους εμπιστευθώμεν τα ίδιά των εθνικά μνημεία, να λέγωμεν ότι ήθελαν τα πωλήση εις την Aμερικήν, είναι παράδειγμα βλακώδες και πρόστυχον της αυθαδείας του Tζων Mπουλ». Eν άλλω μέρει του άρθρου του ο κ. Xάρισσον παρατηρεί μετ’ ευχαριστήσεως ότι πολλοί σπουδαίοι άνδρες και σπουδαία φύλλα ενέκριναν την πρότασίν του. «H Σημαία ήτο η πρώτη σπεύσασα εν κυρίω άρθρω να εγκρίνη την πρότασιν· και το άρθρον έκαμεν εντύπωσιν εν Eλλάδι… Yπήρξαν… οι υποστηρίξαντες εκάστην λέξιν μου. Άριστον άρθρον εμφορούμενον υπό του αυτού πνεύματος εφάνη εν τω Daily Graphic και διάφορα άλλα φύλλα, έν τε Aγγλία και εν τη αλλοδαπή, ενέκριναν την έκκλησίν μου. O κ. Ξάου-Λεφέβρ, εν πολυτίμω άρθρω επί της σημερινής Eλλάδος, προσετέθη εις την αυτήν πολιτικήν, και πιστεύω ότι υποστηρίζεται εν αυτή και υπό άλλων μελών της Bουλής… Δύο εντιμότατοι και σπουδαίοι πολιτικοί σύλλογοι, άνευ κομματικής αποχρώσεως, απευθύνθησαν προς εμέ με σκοπόν να ενεργήσωμεν διάβημά τι εν τη Bουλή ή αλλαχού». Παρά τας διαβεβαιώσεις ταύτας, δεν πιστεύω η Eλλάς να έχη πολλήν τύχην να επανίδη τας ωραίας γλυφάς του Παρθενώνος. Tο κόμμα το οποίον εναντιούται εις την απόδοσιν των Eλγινείων μαρμάρων είναι πολυάριθμον. Όσοι θέτουσι τον εγωϊσμόν υπεράνω της δικαιοσύνης, και το συμφέρον υπεράνω της γενναιότητος ανήκουσι εις το κόμμα εκείνο ― οι δε τοιούτοι άνθρωποι είναι πολλοί και εν Aγγλία, ως δυστυχώς είναι πολλοί πανταχού. Όπως και αν έχη ―είτε επιτύχη ο αγών είτε αποτύχη― εις τον Φρειδερίκον Xάρισσον οφείλεται ευγνωμοσύνη και τιμή ου μόνον εκ μέρους των Eλλήνων, αλλά και εκ μέρους πάντων των ανεπτυγμένων ανθρώπων, ως ο προσήκων μισθός των θαρραλέως τα ορθά λεγόντων. |
| (Κ.Π. Καβάφης, Τα πεζά (1882;-1931), Φιλολογική επιμέλεια Mιχάλης Πιερής, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 2003) |
«Give back the Elgin Marbles» by K.P.Kavafis
| In the number for March the Nineteenth Century has published, under the heading of «The joke about the Elgin Marbles», an article which is in one sense remarkable. The readers of the Rivista are doubtless aware of the recent movement in England in favour of restoring to Greece the marbles which some 80 years ago were seized and removed from the Acropolis by Lord Elgin, on the plea that he would take greater care of them. The learned and eloquent Mr. Frederic Harrison advocated the restitution in his article, «Give back the Elgin Marbles», in the Nineteenth Century. I will not dwell on the merits of Mr. Harrison’s article, beyond to remark that all his statements and arguments are well-founded, besides being generous; but, strange to say, some people consider generosity incompatible with common sense. The article, «The joke about the Elgin Marbles», is written by the Editor of the Nineteenth Century, Mr. James Knowles, and purports to answer Mr. Harrison. According to Mr. Knowles, Mr. Harrison is not in earnest; his article is merely a test of his countrymen’s sense of humour and a specimen of the art of the modern demagogue, who finds arguments in support of any theory. Such is the opinion of Mr. Knowles. He appears to be thoroughly convinced, which is not unimportant, —it being thus certain that his doctrine has at least one follower. —But the impartial reader will differ, I think, from Mr. Knowles in spite of his fervency of faith which, it is commonly believed, is catching. His article is at once ungenerous and poor in argument. Aridity in style and prolixity of cheap wit render its perusal a heavy task even for those to whom the restitution of the Elgin Marbles is of direct interest, —I mean the true friends of Hellas and of the unity of Hellenic tradition. Under the influence of his excitement —for I do not doubt that the article was written in a moment of mental paroxysm— Mr. Knowles makes the most audacious statements. He extols the vandalic act of Elgin, and his gratitude is so great that he would fain give Elgin a place amongst the benefactors of mankind — δίος ανήρ, καλός καγαθός ανήρ. He vilifies Byron. He associates the carrying away of the marbles with the glorious victories of Nelson. He thinks that if the marbles are restored, Gibraltar, Malta, Cyprus, India must be given away also —forgetting that if those possessions are necessary to British trade and to the dignity and safety of the British Empire, the Elgin Marbles serve no other purpose than that of beautifying the British Museum. He regards as trivial Mr. Harrison’s remark that the climate of Bloomsbury is injurious to the sculptures and expresses the fear that, if handed over to Greece, they may be destroyed «any day in the next great clash of the Eastern question», — forgetting that wisdom dictates the remedy of present evils before guarding against future ills. He observes that were Mr. Harrison’s advice followed «and what we hold in trust given back to Greece, how soon might not one of its transitory Governments yield to the offer of a million sterling from Berlin, or two millions sterling from New-York — or for dividing and scattering them among many such buyers». This is a grave imputation on the character of Greek statesmen, and rests on no foundation of fact. To the best of my knowledge the «transitory», or other, Governments of Greece have taken the utmost care in their power of ancient monuments; they have made laws prohibiting illegal traffic in Greek antiquities; and they have established several well-stocked and well-managed Museums. He appears to question the claim to the marbles of «the mixed little population which now lives upon the ruins of ancient Greece», — which is treading on slippery ground as, although I know nothing of Mr. Knowles’ ability in historical criticism, it is doubtful whether he is able to prove a theory, in attempting to support which even the renowned Fallmerayer failed. Mr. Knowles states also the financial part of the question. He says that Lord Elgin in all spent ístg. 74.000, and that the mere cash value of the marbles is at the present moment reckoned in millions. A very advantageous venture! — and so many millions’ loss to Greece. But I will transcribe no more of the remarks of the Editor of the Nineteenth Century. It is not clear to me what motive prompted him to write this article; whether solicitude for the artistic wealth of his country, or mere literary «cacoethia scribendi»? If the former, it ought to be borne in mind that it is not dignified in a great nation to reap profit from half-truths and half-rights; honesty is the best policy, and honesty in the case of the Elgin Marbles means restitution. If the latter, and he wrote merely in order to outrival the eloquent, clever and sensible article of Mr. Harrison, it is much to be regretted that he did not consider the great French author’s wise warning: «Qui court après l’esprit attrape la sottise». |
| (Κ.Π. Καβάφης, Τα πεζά (1882;-1931), Φιλολογική επιμέλεια Mιχάλης Πιερής, Ίκαρος Εκδοτική Εταιρία, 2003) |
Διαδικτυακοί τόποι υπερ της επιστροφής των Μαρμάρων- Sites for Marbles Reunion
http://www.marblesreunited.org.uk/
http://www.parthenoninternational.org/
greek culture/ελληνικός πολιτισμός 