Το θρηνητικό μοιρολόι της Παναγίας: μια πανελλήνια παράδοση

Το Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς είναι ένα εντυπωσιακό μακροσκελέστατο ποίημα, που το συναντάμε σε περίπου 256 παραλλαγές σε όλη την Ελλάδα και χρονολογείται περίπου απο τον 14ο – 15ο αιώνα. Προσεγγίζοντας το μαρτύριο του Θεάνθρωπου Ιησού με μια μοναδική ευαισθησία, το στιχούργημα αυτό αποτελεί έναν επιτάφιο θρήνο που περιγράφει κυρίως την άφατη θλίψη της Παναγίας για την άδικη σταύρωση του Μονογενή Της. Μέσα απο αυτό οι γυναίκες συμπαραστέκονται στην Παρθένο και ακολουθούν το Χριστό σε όλη την πορεία του απο το δικαστήριο εμπρός στον Πιλάτο μέχρι την Ανάσταση. Συνήθως τραγουδιέται απο γυναίκες μετά την ακολουθία της Σταύρωσης τη Μεγάλη Πέμπτη, όταν οι γυναίκες μένουν στην εκκλησία να «ξενυχτίσουν το νεκρό» ή μπροστά απο τον επιτάφιο τη Μεγάλη Παρασκευή.

Αν και υπάρχουν κατά τόπους διαφορές, σε επί μέρους στοιχεία του τραγουδιού ή στη μελωδική του εκφορά, η δομή και η φόρμα του Μοιρολογιού καθώς και η λειτουργία του παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Πόντο και την Κύπρο. Είναι χαρακτηριστικό πως σύμφωνα με πληροφορία που καταγράφεται στο βιβλίο του Samuel Baud-Bovy (Δοκίμιο για το Ελληνικό Τραγούδι, Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, Ναύπλιο 1984), ακόμη και  «τουρκόφωνοι Χριστιανοί, οι Καππαδόκες από τα Φάρασα και τα Σύλατα τραγουδούσαν στη  τουρκική γλώσσα το Μοιρολόϊ της Παναγίας .Κάποιοι θεωρούν το μοιρολόι της Παναγίας σαν τα θρηνητικά κάλαντα της Μ. Παρασκευής. Στην Σκιάθο το λένε την Μεγάλη Πέμπτη ομάδες παιδιών, που γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας καλαμένιους σταυρούς στολισμένους με λουλούδια της άνοιξης. Στο Παλαιοχωρι της Λέσβου παλιά θεωρούσαν καλό να λένε το μοιρολόι της Παναγιάς τρεις φορές τη μέρα, όλη τη Σαρακοστή. «Έκαναν τις δουλειές τους το βράδυ κι έλεγαν της Παναγιάς το καταλόγι, πολλές φορές δακρύζοντας για τον πόνο της Μάνας του Χριστού»

Ο Φώτης Κόντογλου σε κείμενό του με τίτλο «Σήμερον κρεμάται», παραθέτει αυτούσια την πιο γνωστή και διαδεδομένη παραλλαγή του Μοιρολογιού της Παναγίας :

Σήμερον μαύρος ουρανός,
σήμερον μαύρη μέρα,
σήμερον εσταυρώσανε,
τον πάντων βασιλέα.
Σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται.
Σήμερον έβαλαν βουλήν
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλιά
οι τρισκαταραμένοι.

Σαν κλέφτη τον επιάσανε
και σαν φονιά τον πάνε
και στου Πιλάτου τις αυλές
εκεί τον τυραγνάνε.
Κι’ η Παναγιά η δέσποινα
κ’ οι άλλες οι γυναίκες
έπιασαν το στρατί στρατί,
στρατί το μονοπάτι.

Το μονοπάτι τς’ έβγαλε
μεσ’ στου ληστή την πόρτα.
Τηρά δεξιά, τηρά ζερβά,
κανέναν δεν γνωρίζει.
Τηρά και δεξιώτερα
βλέπει τον Άγιο Γιάννη
-Άγιε μου Γιάννη Πρόδρομε
και βαπτιστή του γυιού μου
μην είδες τον υιγιόκα μου
και σένα δάσκαλό σου;
-Δεν έχω γλώσσα να σου πω
γλώσσα να σου μιλήσω,
δεν έχω χεροπάλαμο,
για να σού τονε δείξω.

Βλέπεις εκείνον τον γυμνό,
τον παραπονεμένο,
οπού φορεί πουκάμισο
στο αίμα βουτημένο;
Οπούναι τα ματάκια του
ραμμένα με μετάξι,
κι οπού φορεί στην κεφαλή
αγκάθινο στεφάνι;
Εκείνος είναι ο γυιόκας σου
και μένα δάσκαλός μου.

(περιλαμβάνεται στο βιβλίο ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΙΣΤΟΣ – Η δοκιμασία του λογικού, Εκδόσεις Αρμός 2001, σελ. 90-92)

Μια δεύτερη παραλλαγή είναι και η παρακάτω που καταγράφηκε από τον Χρόνη Αηδονίδη

Σήμερα μαύρος Ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,

σήμερα όλοι θλίβουνται και τα βουνά λυπούνται,

σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Οβραίοι,

οι άνομοι και τα σκυλιά κι’ οι τρισκαταραμένοι

για να σταυρώσουν το Χριστό, τον Αφέντη Βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι

να λάβει δείπνον μυστικόν για να τον λάβουν όλοι.

Κι’ η Παναγιά η Δέσποινα καθόταν μοναχή της,

τας προσευχάς της έκανε για το μονογενή της.

Φωνή τους ήρθ’ εξ Ουρανού απ’ Αρχαγγέλου στόμα:

-Φτάνουν κυρά μου οι προσευχές, φτάνουν κι’ οι μετάνοιες,

το γυιό σου τον επιάσανε και στο φονιά τον πάνε

και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τον τυραγνάνε.

-Χαλκιά-χαλκιά, φτιάσε καρφιά, φτιάσε τρία περόνια.

Και κείνος ο παράνομος βαρεί και φτάχνει πέντε.

-Συ Φαραέ, που τά ‘φτιασες πρέπει να μας διδάξεις.

-Βάλε τα δυο στα χέρια του και τ’ άλλα δυο στα πόδια,

το πέμπτο το φαρμακερό βάλε το στην καρδιά του,

να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.

Κι’ η Παναγιά σαν τάκουσε έπεσε και λιγώθη,

σταμνί νερό της ρίξανε, τρία κανάτια μόσχο

για να της ερθ’ ο λογισμός, για να της έρθει ο νους της.

Κι’ όταν της ηρθ’ ο λογισμός, κι’ όταν της ηρθ’ ο νους της,

ζητά μαχαίρι να σφαγεί, ζητά φωτιά να πέσει,

ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το μονογενή της.

-Μην σφάζεσαι, Μανούλα μου, δεν σφάζονται οι μανάδες

Μην καίγεσαι, Μανούλα μου, δεν καίγονται οι μανάδες.

Λάβε, κυρά μ’ υπομονή, λάβε, κύρά μ’ ανέση.

-Και πώς να λάβω υπομονή και πώς να λάβω ανέση,

που έχω γυιο μονογενή και κείνον Σταυρωμένον.

Κι’ η Μάρθα κι’ η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα

και του Ιακώβου η αδερφή, κι’ οι τέσσερες αντάμα,

επήραν το στρατί-στρατί, στρατί το μονοπάτι

και το στρατί τους έβγαλε μες του ληστή την πόρτα.

-Άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου.

Κι’ η πόρτα από το φόβο της ανοίγει μοναχή της.

Τηράει δεξιά, τηράει ζερβά, κανέναν δεν γνωρίζει,

τηράει δεξιώτερα βλέπει τον Αϊγιάννη,

Αγιέ μου Γιάννη Πρόδρομε και βαπτιστή του γυιου μου,

μην είδες τον υγιόκα μου και τον διδάσκαλόν σου;

-Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω,

δεν έχω χεροπάλαμα για να σου τόνε δείξω.

Βλέπεις Εκείνον το γυμνό, τον παραπονεμένο,

οπού φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο,

οπού φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι;

Αυτός είναι ο γυιόκας σου και με ο δάσκαλός μου!

Κι’ η Παναγιά πλησίασε γλυκά τον αγκαλιάζει.

-Δε μου μιλάς παιδάκι μου, δε μου μιλάς παιδί μου;

-Τι να σου πω, Μανούλα μου, που διάφορο δεν έχεις·

μόνο το μέγα-Σάββατο κατά το μεσονύχτι,

που θα λαλήσει ο πετεινός και σημάνουν οι καμπάνες,

τότε και συ, Μανούλα μου, θάχεις χαρά μεγάλη!

Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γη, σημαίνουν τα Ουράνια,

σημαίνει κι’ η Άγια Σοφία με τις πολλές καμπάνες.

Όποιος τ’ ακούει σώζεται κι’ όποιος το λέει αγιάζει,

κι’ όποιος το καλοφουγκραστεί Παράδεισο θα λάβει,

Παράδεισο και λίβανο απ’ τον Άγιο Τάφο.

Το μοιρολόι της Παναγίας στην Κοπάνη Ιωαννίνων

Η ποντιακή εκδοχή

Δέντρον, δέντρον ξεφάντωτον,
δέντρον ξεφαντωμένον,
σην κόρφαν κάθεται ο Χριστόν,
σην ρίζα η Παναϊα,
σ’ άκρας κάθουν οι άγγελοι,
σα φύλλα οι προφητάδες
κι έψαλλ’ναν κι επροφήτευαν
και του Χριστού τα πάθη.

Ψάλλ’ ο Μωυσής, ψάλλ’ ο Δαβίδ,
ψάλλ’νε κι οι προφητάδες,
ψάλλε κι εσύ Ιάκωβε
και αδελφέ Κυρίου,
ψάλλε κι εσύ Παράδεις
μετά των αρχαγγέλων.

Σήμερον μαύρος ουρανός,
σήμερον μαύρ’ ημέρα,
σήμερον όλοι θλίβονται
και τα βουνά λυπούνται,
σήμερον έβαλαν βουλήν
οι άνομοι Εβραίοι,
οι άνομοι και τα σκυλα
οι τρισκαταραμμένοι
για να σταυρώσουν τον Χριστόν
τον πάντων βασιλέα.

Ο Κύριος ηθέλησε
να μπει σε περιβόλι
να λάβει δείπνον μυστικόν
για να τον λάβουν όλοι.
Κι η Παναγία η Δέσποινα
καθόταν μοναχή της,
την προσευχή της έκανε
για το μονογενή της.

Φωνή εξήλθ’ εξ ουρανού
κι απ’ αρχαγγέλου στόμα,
σώνουν, κυρά μου, οι προσευχές,
σώνουν και οι μετάνοιες
και τον υιόν σου πιάσανε
και σου χαλκιά τον πάνε.

Καρφιά, χαλκιάντ’, φκιάσατε δυο,
καρφιά, φκιάσατε πέντε,
βάλτε τα δυο σα χέρα του
και τ’ άλλα δυο σα πόδα,
το πέμπτο το φαρμακερό
βάλτε το σην καρδάν του.

Ένας Υιός μονογενής
κι ατός έν’ καρφωμένος,
ένας Υιός μονογενής
κι ατός έν’ σταυρωμένος.

Σαν τ’ άκουσε η Παναγιά
λιγοθυμά και ρούζει,
σταμνί νερό της ρίξανε,
τρία κανάται μόσκον,
αλείφ’ν ατέν ροδόσταγμαν,
΄κι έρται ο λογισμός ατ’ς…

Δείτε κι εδώ για την Κεφαλλονιά 

Η ιδέα για να σας παραθέσω κάποια στοιχεία για την συγκεκριμένη παράδοση υπήρχε στο πίσω μέρος του μυαλού μου αλλά έγινε πράξη με αφορμή τη χτεσινή βιντεοανάρτηση από φίλο στο FACEBOOK, χορωδίας γυναικών απο το χωριό Σχοινάς του Ρουμλουκιού, που συνεχίζουν να προσφέρουν στο Χριστό ως μυροβόλο θυμίαμα το υπέροχο αυτό μοιρολόι. Συγχαρητήρια σε όλους και όλες που κρατούν ζωντανή την παράδοση αυτή και την συνεχίζουν! Καλή Ανάσταση!

Δείτε και άλλα στοιχεία για το Μοιρολόι της Παναγίας και τις επιρροές του από τα βυζαντινά κείμενα 

πηγές:

http://users.sch.gr/aiasgr/Theotokos_Maria/Ymnoi/To_moiroloi_ths_Panagias.htm

http://www.dogma.gr/ellada/simera-mavros-ouranos-to-moiroloi-tis-panagias-video/2990/

https://www.sansimera.gr/articles/584/175

http://dyosmaraki.blogspot.gr/2010/04/blog-post.html

Advertisement

Πρoστατευμένο: 20+1 ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ (δωρεάν e-book! Με την εγγραφή σας στο blog σας αποστέλλεται ο κωδικός!)

Αυτό το περιεχόμενο είναι προστατευμένο με κωδικό. Για να το δείτε εισάγετε τον κωδικό σας παρακάτω:

Συνθηματικό:

To Ριζίτικo Τραγούδι του Δασκαλογιάννη

Το ριζίτικο του Δασκαλογιάννη

Ο Μπέης απο τη Βλαχιά κι ο Μπέης απο τη Μάνη
Κρυφοκουβέντες είχασι με τον Δασκαλογιάννη
Όπου τανε ξεχωριστός σε πλούτη κι αξιοσύνη
Με την καρδιά ντου ήθελε την Κρήτη Ρωμιοσύνη…

Αυτή είναι η αρχή του έπους του Δασκαλογιάννη ο οποίος υπήρξε πρωτεργάτης της επανάστασης του 1770 στην Κρήτη και τον οποίο έγδαραν ζωντανό οι Τούρκοι στο Ηράκλειο. Το ποίημα αυτό συνέθεσε το 1786 ο αγράμματος τυροκόμος από το Μουρί Σφακίων, μπάρμπα Μπατζελιός (Παντελής) που το υπαγόρευσε στον Αναγνώστη του παπά Σήφη Σκορδύλη. Εάν δεν υπήρχε το τραγούδι τούτο και το σχετικό κεφάλαιο της ιστορίας του Παπαδοπετράκη που το συνέγραψε συγκεντρώνοντας εκατό χρόνια αργότερα διάσπαρτα στοιχεία από την παράδοση, πιθανόν η επανάσταση του Δασκαλογιάννη να είχε λησμονηθεί εντελώς.

Ο Δασκαλογιάννης ονομαζόταν Ιωάννης Βλάχος και γεννήθηκε στην Ανώπολη Σφακίων. Πιθανολογείται ότι γεννήθηκε ή το 1722 ή το 1730.  Έμεινε περισσότερο γνωστός στην ιστορία με το προσωνύμιο «Δασκαλογιάννης» (και πολύ λιγότερο σαν «Δασκαλάκης»), λόγω του ότι επειδή ήταν πολύ μορφωμένος, τον αποκαλούσαν «δάσκαλο» (Ο Δάσκαλος, ο Γιάννης). Με το όνομα επίσης τούτο αναφέρεται και σε τουρκικό έγγραφο του 1750: «Bente Daskalo Vani Vazici Kasteli Mezbur=Ο δούλος Δάσκαλος Γιάννης, γραμματικός του Καστελίου».

Ο Δασκαλογιάννης υπήρξε ένας από τους πλέον εγγράμματους, μορφωμένους και πολυταξιδεμένους Σφακιανούς. Ο πατέρας του ήταν ένας πλούσιος καραβοκύρης που τον μόρφωσε στο εξωτερικό, πιθανότατα στην Ιταλία όπου σπούδαζαν τότε κι άλλοι Κρητικοί, αφού μιλούσε την ιταλική γλώσσα. Είχε στην κατοχή του τέσσερα τρικάταρτα καράβια κι ο ίδιος ταξίδευε με αυτά στα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Είχε, μαζί με τ’ αδέρφια του, ναυτικά «πρακτορεία» στα κυριότερα λιμάνια και σε πολλά ελεύθερα ελληνικά νησιά, όπως στα Κύθηρα. Λόγω του τρόπου ζωής του, του δινόταν και η ευκαιρία να μελετά τον τρόπο ζωής των ελεύθερων ανθρώπων και να τον συγκρίνει με τα βασανιστήρια και την τυραννία επί των συμπατριωτών του. Ήταν τέτοια η κατάσταση των υπόδουλων Χριστιανών, που έβλεπε ότι αν συνεχιστεί θα εξαφανιστεί και το παραμικρό ίχνος Χριστιανισμού και Ελληνισμού στο νησί. Κάτω από τέτοιες σκέψεις δεν άργησε να βρεθεί στις συσκέψεις των Ελλήνων του εξωτερικού που γινόταν στην Τριέστη υπό την υποκίνηση του Ορλόφ για επαναστατικό κίνημα στην σκλαβωμένη Ελλάδα. Αποδέχεται αμέσως την πρόταση για επανάσταση δίνοντας βάση στα μεγάλα λόγια και τις κούφιες υποσχέσεις περί ρωσικής βοήθειας και συμπαράστασης…. (διαβάστε περισσότερα εδώ: Ιωάννης Βλάχος (Δασκαλογιάννης) (1730-1771) – Ο πρωτομάρτυρας της Επανάστασης στην Κρήτη)
(Ο όρος »ριζίτικα» προέρχεται από τις ρίζες των Λευκών Ορέων της Κρήτης. Υπάρχουν όμως και άλλες απόψεις που λένε πως τα τραγούδια ονομάστηκαν ριζίτικα από την αρχαία Ριζηνία (Μέσκλα) και επίσης πως όπως υπάρχουν τα ανατολίτικα, τα μωραΐτικα, είναι και αυτά που προέρχονται από τις ρίζες των προγόνων μας.
Τα τραγούδια αυτά έχουν μακρά παράδοση και καλύπτουν πολλούς τομείς της έκφρασης του λαού, όπως τα τραγούδια της τάβλας (τραπεζιού), της στράτας, λέγονται σε γάμους, γιορτές, βαπτίσεις όπως και σε γλέντια. Το θέμα τους είναι ηρωϊκό, επαναστατικό κατά των κατακτητών, ιστορικά, αφηγηματικά, της ξενιτειάς, θρησκευτικά, αλληγορικά, της αγάπης κ.α. Η μουσική είναι σοβαρή με στοιχεία πόνου. Όποιος τα ακούει για πρώτη φορά, σκέφτεται αμέσως τους Κρητικούς αγώνες. Τα Ριζίτικα τραγούδια δεν χορεύονται. Τραγουδιούνται σε 32 μελωδίες, ή ομαδικά-χορωδιακά, ή αρχικά άδεται ένα ημιστίχιο από έναν καλλίφωνο τραγουδιστή και έπειτα αυτό επαναλαμβάνεται χορωδιακά από την παρέα.)

πηγές:
Ιωάννης Βλάχος (Δασκαλογιάννης) (1730-1771) – Ο πρωτομάρτυρας της Επανάστασης στην Κρήτη

If you liked this article please like and share! Αν σας άρεσε το άρθρο κάντε like και share!

Ποιός ήταν αληθινά ο Αλέξης Ζορμπάς;Who was really Alexis Zorbas the Greek?

Το 2002 η δημοσιογράφος Πόπη Τσαπανίδου δημιουργεί για λογαριασμό της ΕΡΤ για την εκπομπή της «ΣΑΝ ΠΑΛΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ» ένα αφιέρωμα στο λογοτεχνικό, κινηματογραφικό και αληθινό ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ, που το πραγματικό όνομα ήταν ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΟΡΜΠΑΣ.

In 2002 the journalist Popi Tsapanidou creates on behalf of ERT for the broadcast of «LIKE AN OLD PHOTO» a tribute to the literary, cinematic and true Zorba The Greek, whose real name was Giorgos Zorbas.

Giorgos Zorbas 1861-1941

O Γιώργος Ζορμπάς γεννήθηκε στο χωριό Καταφύγι της Κοζάνης και η ζωή του μελετήθηκε από τον λαογράφο της περιοχής κ. Σόρμα ο οποίος στο ντοκιμαντέρ περιγράφει τα παιδικά του χρόνια, την επαγγελματική του πορεία, την οικογενειακή του κατάσταση, το τέλος της ζωής του το 1941 στα Σκόπια. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη γνωριμία και φιλία του με το ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ο οποίος εμπνεύστηκε από το φίλο του τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του Αλέξη Ζορμπά στο έργο του  «ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΟΡΜΠΑ».  Το βιβλίο αυτό μεταφέρθηκε σε παραλλαγή του στον κινηματογράφο από τον Μιχάλη Κακογιάννη το 1964 σε  μια ταινία που αποτέλεσε διαφήμιση για την Ελλάδα και την ελληνική κουλτούρα και εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να ενθουσιάζει.

Giorgos Zorbas was born in the village Katafygi in Kozani area and his life was studied by the regional folklorist  Mr. Sormas who in the documentary describes Zorbas’ childhood, his professional career, his family situation, until the end of his life in 1941 in Skopje. Particular reference is made to his acquaintance and friendship with  Nikos Kazantzakis who was inspired by his friend to invent the character and personality of Alexis Zorbas in his «Zorba the Greek». This book was transferred to the cinema in a movie by Michael Cacoyannis in 1964, a film that was advertising for Greece and Greek culture and continues even today to thrill.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΤΗΣ ΕΡΤ ΣΤΟΝ ΣΥΝΔΕΣΜΟ ΑΥΤΟ/WATCH THE DOCUMENTARY FROM ERT IN THIS LINK

Διαβάστε το βιβλίο του Καζαντζάκη δωρεάν στο σύνδεσμο αυτό (αγγλική έκδοση)/ Read Kazantzakis Book in english here

Δείτε την ταινία ZORBA THE GREEK εδώ / Watch the ZORBA THE GREEK film here

Κουτσαβάκηδες του Ψυρρή: Για να είσαι μάγκας έπρεπε και να φαίνεσαι μάγκας!

Σε συνέχεια του προηγούμενου post για τους κουτσαβάκηδες του Ψυρρή ας δούμε λίγο και τις ενδυματολογικές τους επιλογές που τους έδιναν τη μάγκικη εμφάνιση σύμφωνα με στοιχεία του 19ου αιώνα.

Ένα αυθαιρέτως τυποποιημένο πορτρέτο του κουτσαβάκη του 1890 θα μας έδινε τα παρακάτω στοιχεία:

Παρουσιαστικό. Ο κούτσαβος ήταν ψηλός και λεπτός. Στομάχι ποτέ. Μαλλιά αλειμένα με λίπα για να γιαλίζουν. Απαραιτήτως χωρίστρα κι ένα τζουλούφι στο μέτωπο, που έπεφτε μπρος στα μάτια. Ο ρεμπέτης για να ιδεί τον συνομιλητή του τράβαγε το τζουλούφη, κάνοντας μια χαρακτηριστική χειρονομία. Μουστάκια στριφτά, στημένα όρθια, χάρη στην μαντέκα. Ο κουτσαβάκης περπάταγε μονόπαντα και λικνιστικά, με ανασηκωμένο τον αριστερό ώμο, κουνώντας μόνο το δεξί χέρι. Βλέμα βαρύ και απροσδιορίστως απειλητικό. Φωνή βραχνή από το πολύ χασίσι. Σ’ όλο το κορμί αφανή τατουάζ. Ένα μικρό τατουάζ πάνω στη ράχη της παλάμης.

η μοναδική ίσως φωτογραφία αυθεντικού Κουτσαβάκη στην Πλάκα της δεκαετίας του 1880 από http://www.youpress.gr/to-lexiko-tis-magkias-pies-lexis-chrisimopiousan-i-koutsavakides/

Ενδυμασία. Ρεπούμπλικα μαύρη με κορδέλα μαύρη (τη διαβόητη χλίψη), για  να πενθούν τους σκοτωμένους φίλους, ή τους εχθρούς που οι ίδιοι θα δολοφονούσαν μελλοντικώς. Σακάκι μαύρο με φιλντισένια κουμπιά. Το φοράγανε περασμένο μόνο στο αριστερό μανίκι, όπως οι ουσάροι. Όταν, όμως, φοράγανε κανονικά το σακάκι δεν το εκούμπωναν ποτέ. Πανταλόνι ριγωτό ή με μεγάλα φανταχτερά καρό, που ήτανε φουσκωτό και που κάτω-κάτω στένεβε πολύ. Το πανταλόνι ήταν τόσο στενό στα ρεβέρια, ώστε οι ρεμπέτες λέγανε πως για να το βάλουν χρησιμοποιούσαν κόκαλο και για να το βγάλουν έπρεπε να αλείψουν τις πατούσες τους με σαπουνάδα. Τα ρεβέρια ήσανε, συνήθως, γυρισμένα για να φαίνεται το κόκκινο βελούδο που είχαν ράψει μέσα μεριά, όπως ακριβώς έκαναν οι καπανταήδες της Ισταμπούλ. Οι ρεμπέτες αγαπούσαν τα κίτρινα πουκάμισα και τις κόκκινες γραβάτες, τις λεγόμενες χασάπικες. Στις αρχές το ΧΧου αιώνα καταργήσανε και τις γραβάτες και τα κολάρα, σαν περιττά στοιχεία της μπουρζουάδικης ενδυμασίας. Ήδη στην Σμύρνη του 1900, κάποτε-κάποτε, οι μόρτηδες έβγαζαν την γραβάτα και την έκρυβαν κάτω από το σακάκι στον δεξή ώμο, για να μην τους κακοχαρακτηρίσουν τα φιλαράκια σαν λιμοκοντόρους. Η μέση του ρεμπέτη σφιγμένη με ζωνάρι, που, συχνά, ήταν μισοκαλυμένο από το γελέκι. Το ζωνάρι το τυλίγανε με τέχνη γύρο στη μέση και το είχανε για τσέπη και για οπλοστάσιο. Η μια άκρη του ζωναριού έπρεπε να κρέμεται. Υποτίθεται πως όποιος πάταγε το απλωμένο ζωνάρι ενός μόρτη το έκανε για να τον προκαλέσει. Οι κουτσαβάκηδες αγαπούσαν τα ψηλοτάκουνα μποτίνια. Σύμφωνα με την αισθητική τους το παπούτσι «ήτο ωραλιο» όταν κάτω από την καμάρα χώραγε να περάσει ένα ποντίκι. Το ντεκόρ του ρεμπέτη συμπληρωνόταν από το μελιτζανί μαντίλι, που ήταν χωμένο στις πτυχές του ζωναριού, ή που κρεμόταν από το τσεπάκι του σακακιού. Όταν έκανε μεγάλες ζέστες οι ρεμπέτες περνάγανε ένα μαντίλι κρεμ ανάμεσα κολάρο και σβέρκο, κάπως σαν τους απάχηδες της Βαστίλης. Το ζωνάρι αποτελούσε ανατολίτικο ενδυματολογικό στοιχείο. Με το πέρασμα του χρόνου το κουστούμι του ρεμπέτη άρχισε να απλοποιείται.

Πρώτη δημοσίευση περιοδικό “ιχνευτής” τ. 51, Ιανουάριος 1990 υπό τον τίτλο “Ηλίας Πετρόπουλος, Ρεμπετολογία” – Η ορθογραφία είναι του πρωτότυπου.

αναδημοσίευση από εδώ

Λαογραφικά σύμμεικτα από το χωριό Φούρκα της Ηπείρου

Ο συνταξιούχος δάσκαλος Χρήστος Γ. Έξαρχος παρουσιάζει εδώ σε ηλεκτρονική μορφή το Βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών το 1989 έργο του «Η Φούρκα της Ηπείρου  (Ιστορία- Λαογραφία)»

Το έργο είναι full text  σε μορφή pdf και παρουσιάζει την ιστορία, τα ήθη, έθιμα, φορεσιές, παραδόσεις, τραγούδια, έγγραφα του 18ου αιώνα, ονόματα και προέλευση των οικογενειών και αναμνήσεις από το χωριό Φούρκα του νομού Ιωαννίνων, ένα ορεινό βλάχικο χωριό της επαρχίας Κόνιτσας 102 χλμ ΒΑ από τα Ιωάννινα. Στο βιβλίο αυτό επίσης υπάρχουν διηγήσεις για τους κλεφτες και τους αρματωλούς της περιοχής, στοιχεία για την εκπαίδευση και τις εκκλησίες της περιοχής, πληροφορίες για αποδήμους Φουρκιώτες, παιχνίδια, λεξιλόγιο, παροιμίες και χίλιες άλλες πληροφορίες του λαϊκού πολιτισμού. Αξίζει να του ρίξετε μια ματιά….

Εδώ θα δείτε πού είναι η Φούρκα

ανδρική φορεσιά απο τη Φούρκα

 

Χρήστου Γ. Εξάρχου

Κατεβάστε το βιβλίο από εδώ!

Click to access fourka_tis_hpirou.pdf

επίσης στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε επίσης να δείτε γκραβούρες με παραδοσιακές φορεσιές όλης της Ελλάδος

in the following link you can also see beautiful designs of the 19th century depicting Greek Traditional Costumes

Traditional Dress of Greece

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΣΕ ΠΑΛΙΕΣ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ

«Του Ανδρούτσου η μάνα» τραγούδι ιστορικό για τη ζωή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ηχογραφημένο από την Μαρίκα Παπαγκίκα το 1923

 

Το τραγούδι “Τσοπανάκος ήμουνα” που στο δίσκο περιγράφεται ως “Κλέφτικο”. Ηχογραφήθηκε το 1906, στην Κωνσταντινούπολη. Ερμηνεύει η Ελληνική Εστουδιαντίνα με συνοδεία φλογέρας, μαντολίνων, φωνές ζώων καθώς και κρουστά. Δίσκοι Zonophone X-104562 και Gramophone 4-14579 με αριθμό μήτρας 1580r. Επανεκδοθηκε στην Victor Αμερικής 63552. . Πληροφορίες για την ηχογράφηση και στη σελίδα rebetiko.sealabs.net

Η πρώτη ηχογράφηση σόλο της Παλιάς Ιτιάς (τσάμικο) από τον κλαρινίστα Βαγγέλη Σούκα, ηχογραφημένη το 1965