Όλοι έχουμε δει τους ορθόδοξους αρχιερείς να φορούν στο στήθος συγκεκριμένα μεγάλα κοσμήματα που ονομάζονται «εγκόλπια». Ίσως λοιπόν είναι μια ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα γι’ αυτά.
Το κείμενο που ακολουθεί και μας ξεναγεί στον κόσμο των «εγκολπίων» είναι της Brigitte PITARAKIS απο τον ιστότοπο του Οικ. Πατριαρχείου
«Τα εγκόλπια είναι μικρά αντικείμενα που προορίζονται για ανάρτηση στο λαιμό ή στο στήθος. Τα περισσότερα συγκρατούνται από έναν κινητό δακτύλιο. Συχνό γνώρισμα αποτελεί ο ελεύθερος δακτύλιος ανάρτησης, που πλαισιώνεται από ένα ζευγάρι μαργαριταριών ή από πολύτιμους λίθους.
Ο όρος «εγκόλπιο» έχει γενικότερη σημασία· αναφέρεται τόσο στους «επίπεδους σταυρούς» ή τους «σταυρούς-λειψανοθήκες», όσο και σε κάθε κυκλικό, ορθογώνιο ή πολυγωνικό εικονίδιο, με ή χωρίς άγια λείψανα. Αυτά τα αντικείμενα λατρείας αντλούν τη δύναμή τους από τα άγια λείψανα που περικλείουν αλλά και από τα εικονογραφικά τους θέματα.
Ἀπὸ τὴ μελέτη τῶν βυζαντινῶν ἐγκολπίων, διάσπαρτων σήμερα σὲ πάμπολλες συλλογές, συμπεραίνεται ὅτι ἡ πρώτη χρήση τους ἀνάγεται στὸν 4ο αἰώνα. Οἱ γραπτὲς πηγὲς τῆς ἰδίας ἐποχῆς ἔχουν ἀναφορὲς σὲ ἐγκόλπια, ποὺ ἀφοροῦν κυρίως ἐπιστήθιους σταυρούς. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἀναφέρει ὅτι οἱ χριστιανὲς συνήθιζαν νὰ κρεμοῦν στὸ λαιμό τους εὐαγγέλια ὡς φυλακτά. Τὰ ἐγκόλπια ποὺ ἀνήκουν στὸν 6ο καὶ 7ο αἰώνα εἶναι ἀρκετά· αὐτὰ τὰ ἀντικείμενα λατρείας γνωρίζουν, ὡστόσο, ἰδιαίτερα μεγάλη διάδοση μετὰ τὴν Εἰκονομαχία. Πρόκειται κυρίως γιὰ σταυρούς-λειψανοθῆκες καὶ ὀρθογώνια ἢ κυκλικὰ ἐγκόλπια – θῆκες μὲ σκηνὲς ἀπὸ τὸ χριστολογικὸ κύκλο ἤ μὲ παραστάσεις ἁγίων.
Τὴν περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας, ὁ ὅρος «ἐγκόλπιο» ταυτίζεται μὲ τοὺς ὅρους «ἐπιστήθιος σταυρός-λειψανοθήκη» καὶ «φυλακτήριο». Σὲ σημείωση τῶν Πρακτικῶν τῆς Η´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (869) ὁ Ἀναστάσιος ὁ Βιβλιοθηκάριος ἐπιβεβαιώνει ὅτι ὁ ὅρος «ἐγκόλπιο» χρησιμοποιοῦνταν γιὰ τοὺς ἐπιστήθιους σταυροὺς ποὺ περιεῖχαν τεμάχια Τιμίου ξύλου ἢ ὀστὰ ἁγίων. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Εἰκονομαχίας, οἱ ἐπιστήθιοι σταυροί-λειψανοθῆκες βρέθηκαν στὸ κέντρο τοῦ ἰδιαιτέρου ἐνδιαφέροντος τῶν Εἰκονοφίλων. Ἡ χρήση τέτοιων ἀντικειμένων ἀποτελοῦσε ἔκφραση τῆς ὀρθόδοξης πίστης τους. Ὅταν, τὸ 815, ὁ αὐτοκράτορας Λέων ὁ Ε´κατηγορήθηκε ὅτι εὐνοοῦσε μὲ τὴ στάση του τὴν ἐπιστροφὴ σὲ εἰκονομαχικὲς ἀντιλήψεις, ἔβγαλε ἀπὸ τὸ στῆθος του ἕνα ἐγκόλπιο μὲ εἰκονικὸ διάκοσμο, τὸ προσκύνησε καὶ τὸ φίλησε. Ὁ πατριάρχης Νικηφόρος, ἐπίσης, ἐκδήλωσε ἐπανειλημμένα λατρευτικὴ στάση πρὸς τοὺς ἐπιστήθιους σταυρούς-λειψανοθῆκες. Στὸν τρίτο Ἀντιρρητικὸ Λόγο μαρτυρεῖ ὅτι οἱ χριστιανοὶ συνήθιζαν νὰ φέρουν πάνω στό στῆθος τους λείψανα τοῦ Τιμίου ξύλου ὡς φυλακτὰ γιὰ προστασία καὶ γιὰ σωματικὴ καὶ ψυχικὴ ὑγεία. Τὰ ἴδια περίπου ἐπανέλαβε σὲ ἐπιστολὴ ποὺ ἀπηύθυνε στὸν πάπα Λέοντα Γ´, τὸ 811, μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς ἐνθρόνισής του. Τὴν ἐπιστολὴ συνόδευε χρυσὸ ἐγκόλπιο, ποὺ περιεῖχε λείψανα Τιμίου ξύλου, διακοσμημένο μὲ παραστάσεις ἀπὸ νιέλο.
Οἱ ἱστορικὲς πηγὲς καὶ τὰ ἀρχαιολογικὰ δεδομένα δείχνουν καθαρὰ ὅτι τὰ ἐγκόλπια αὐτὰ χρησιμοποιοῦνταν ἀπ’ ὅλες τὶς κοινωνικὲς τάξεις, ἀνεξαρτήτως φύλου καὶ ἡλικίας. Στὴν κορυφὴ τῆς Ἱεραρχίας, ὁ αὐτοκράτορας καὶ ὁ πατριάρχης χρησιμοποιοῦσαν τὸ ἐγκόλπιό τους γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν ἢ ὡς ἐγγυήση ἀσφάλειας. Στην Η´ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο ἀναφέρεται ὅτι ὁ αὐτοκράτορας Βασίλειος Α ὁ Μακεδὼν πέρασε τὸ ἐγκόλπιό του στὸ λαιμὸ τῶν κληρικῶν. Ἀπὸ ἀναφορὲς τοῦ 11ου καὶ 12ου αἰώνα στὰ ἐγκόλπια τῶν αὐτοκρατόρων προκύπτει ἡ ἰδιαίτερη λατρεία ποὺ ἀπέδιδαν αὐτοὶ στὸ πρόσωπο τῆς Θεοτόκου. Ὁ Ἰσαὰκ Β´ Ἄγγελος ἔφερε, γιὰ νὰ τὸν προστατεύῃ ἀπὸ τὴν κακοτυχία, τὸ ἐγκόλπιό του μὲ τὴ Θεοτόκο, τὸ ὁποῖο καὶ ἀσπαζόταν ὅταν ἐξομολογεῖτο. Ὁ Ἰσαὰκ Κομνηνός, γιὸς τοῦ αὐτοκράτορα Ἀλεξίου Α´, ἐξέφρασε τὴν ἐπιθυμία τὸ ἐγκόλπιό του με τὴ Θεοτόκο νὰ ταφῇ μαζὶ του. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ὑπογραμμίζει τὴν ταφικὴ λειτουργία ποὺ ἀποδιδόταν στὰ ἐγκόλπια, ποὺ ἐπιβεβαιώνεται καὶ ἀπὸ τὰ ἀρχαιολογικὰ εὐρήματα. Πράγματι, ἡ πλειονότητα τῶν ἐπιστηθίων σταυρῶν – λειψανοθηκῶν βρέθηκε σὲ τάφους. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τοὺς ἄλλους τύπους τῶν ἐγκολπίων.
Τὰ ἐγκόλπια ἦταν ἰδιαίτερα διαδεδομένα στοὺς μοναστικοὺς κύκλους. Ἡ ἀπογραφὴ τῶν ἐκκλησιαστικῶν σκευῶν τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου στὴν Πάτμο ἀναφέρει τὸ ἐγκόλπιο τοῦ δευτέρου ἡγουμένου τοῦ μοναστηρίου, τοῦ Ἰωσὴφ Ἰασίτη (1093-1128 περίπου), ποὺ περιεῖχε τεμάχια Τιμίου ξύλου καὶ λείψανα διαφόρων ἁγίων. Ὁ ἡγούμενος ποὺ ἔκανε τὴν ἀπογραφὴ ἀναφέρει ἐπίσης ὅτι εἶχε στὸ κελλί του ἕνα ἐγκόλπιο μὲ τὴ Θεοτόκο καὶ τὸ Παιδίον. Στὴν ἴδια ἀπογραφὴ ἀναφέρονται, ἐπίσης, ἕνα κυκλικὸ ἐγκόλπιο μὲ τὴ Θεοτόκο καὶ τὸ Παιδίον, ἕνα ἐγκόλπιο μὲ τὴ Σταύρωση, ἕνα μικρὸ μὲ τὴ σκηνὴ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καὶ σταυροί-λειψανοθῆκες. Μνεῖες σὲ ἐγκόλπια ἀπαντοῦν ἐπίσης σὲ διαθῆκες μοναχῶν. Ἡ διαθήκη τῆς μοναχῆς Μαρίας, ποὺ συντάχτηκε τὸ 1098, ἀναφέρει δύο ἐγκόλπια μὲ λείψανα Τιμίου ξύλου. Τὸ πρῶτο περιεῖχε, ἐπίσης, εἴκοσι τέσσερα διαφορετικὰ λείψανα ἁγίων, ἐνῶ τὸ δεύτερο, ἀπὸ τὴν περιγραφή, φαίνεται ὅτι ἀποτελοῦνταν ἀπὸ δύο φύλλα. Σὲ μίαν ἄλλη περίπτωση, ὁ Χαρίτων, ἡγούμενος τῆς μονῆς Κουτλουμουσίου, στὴ διαθήκη του, τοῦ 1378, κληροδοτεῖ τὸ ἐγκόλπιό του στὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη.»
Το αρχιερατικό εγκόλπιο θεωρείται έμβλημα του επισκοπικού βαθμού στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στη θέα του οποίου τόσο οι ένστολοι όσο και οι φιλαρμονικές μπάντες αποδίδουν τιμές στρατηγού. Καθιερώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα το 1856. Το εγκόλπιο συμβολίζει την αξία της καθαρής καρδιάς και τη σφραγίδα και την ομολογία της πίστης.
Υπάρχουν δύο είδη εγκολπίων.
Τα πρώτα φέρουν την παράσταση της Θεοτόκου να κρατάει τον Ιησού και γι’ αυτό, το εγκόλπιο ονομάζεται «Παναγία». Αυτού του είδους τα εγκόλπια φέρονται από όλους όσους κατέχουν τον τρίτο βαθμό της ιεροσύνης (δηλ. τους επισκόπους). Κάποιες φορές τα εγκόλπια απεικονίζουν και άλλους Αγίους.
Τα δεύτερα, εικονίζουν τον Ιησού Χριστό να ευλογεί και να κρατάει το Ευαγγέλιο, οπότε σε αυτή την περίπτωση το εγκόλπιο ονομάζεται «Χριστός». Αυτά τα εγκόλπια φέρονται συμπληρωματικά κατά κύριο λόγο μόνο από προκαθήμενους Αυτοκεφάλων Εκκλησιών.
Κατά την Θεία Λειτουργία, ο αρχιερέας φέρει όσα εγκόλπια δικαιούται μαζί με τον επιστήθιο σταυρό. (πηγη)
Αν σας αρέσουν αυτά τα κειμήλια, και θα θέλατε να δείτε κι άλλα εγκόλπια , επιστήθιους εκκλησιαστικούς σταυρούς και χειροποίητα εκκλησιαστικά είδη, μπορείτε να επισκεφτείτε και να παραγγείλετε και στο εργαστήριο εκκλησιαστικών του Θεοφάνη Ραμιώτη
greek culture/ελληνικός πολιτισμός 